Прычым асветніцкі, а затым і класічны рэалізм у пісьменнікаў ХІХ стагоддзя суіснавалі побач з асобнымі рысамі рамантызму (выключнасць герояў, умоўнасць абставін, вобразная незвычайнасць і г. д.). Што мы назіраем як у Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча («Ідылія», «Гапон»), так і ў пісьменнікаў канца ХІХ стагоддзя — Францішка Багушэвіча («Хцівец і скарб на святога Яна», «Быў у чысцы»), Янкі Лучыны («Паляўнічыя акварэлькі з Палесся») і інш.Па-чацвёртае, нацыянальна-вызваленчага паўстанне начале з Кастусём Каліноўскім 1863 г. — ўвасабленне на прак-тыцы беларускай нацыянальнай ідэі.