«Махамбет пен Исатайдың – екеуінің де аңсаған арман, мұраты – елдің еркіндігі мен тәуелсіздігі, бірлігі мен ынтымағы болатын. Бүгін соған мына біздер, Исатай мен Махамбеттің ұрпақтары жетіп отырмыз. Олай болса, Махамбет пен Исатайдың аруақтары алдында бас ие отырып, солар көрмей кеткен Тәуелсіздік туын тік ұстау – бабаларымыздың алдындағы парызымыз, бабаларымыздың алдындағы қарызымыз».
Н.Ә. Назарбаев
Өмірі мен шығармашылығы
М. Өтемісұлы - XIX ғасырдағы қазақ әдебиетінің мәртебесін биіктетіп, абыройынасқақтатқан аса талантты тұлға.
Махамбет - әрі ақын, әрі сазгер, әрі шешен. Бұл ғажайып өнерлері өз алдына бір төбе, ол - өзі өмір бойы елінің қамын жеп, халық бақыты үшін күресіп өткен батыр.
Махамбет Өтемісов 1836-1837 жылдары Бөкей Ордасындағы (Батыс Қазақстан облысы) сол кездегі үстем таптың қиянаты, озбырлығы, әділетсіздігіне қарсы халық көтерілісінің ұйымдастырушыларының, жетекшілерінің (И.Таймановпен бірге) бірі болды.
Еркіндік, елдік аңсаған халық көтерілісінің ұраншысы да, жыршысы да, шежірешісі де Махамбет еді.
Махамбет жырлары – Бөкейде билік салған халық көтерілісінің әдеби айнасы.
Махамбет - оптимист ақын. Көтеріліс жеңіліске ұшыраған кезде де ол күйректік сезімге берілмеген, еш мойымаған. Соңына ерген халқын айбынды күресті тоқтатпауға үндейді.
„Ұлы арман", „Жайықтың бойы көк шалғын" өлеңінде қалың бұқараны бастап, зорлықшыл билік иелеріне қарсы тағы да шайқасуды аңсаған ақынның қанатты арманы бейнеленген. Ақынның үміті зор болды.
Ақынның көтерілісшілерге дем беріп, қарулы күрестің қиындығына табандылықпен шыдауға үгіттеген „Ереуіл атқа ер салмай" өлеңі де нағыз оптимистік от - жалынды, жігерлі идеямен суарылған.
Махамбет - шын мәніндегі халық ақыны. Ол халықтың ой-арманын, мұң-мүддесін, тілек-мақсатын үздіксіз жырлады.
Халықтың арман-үмітіне қуат беріп, бар азап-қайғысын арқалап өткен азамат ер.
Ол өзіне арқа сүйеген бұқара халықтың азып-тозбай, еш мұқтаждық көрмей, ауқатты, берекелі тіршілік кешуін көкірегін сөге көксеп еді.
Ішер асқа, киер киімге, жайлы қонысқа жарымай, кедейшілікке, қайыршылыққа ұшырамай, халқының, келешек ұрпағының бақытты өмірін қалау - батыр адамның басты азаматтық мұрат-мүддесі.
Махамбет те, Исатай да бұқараны аздырып, азаптап отырған сол замандағы кімдер, қандай адамдар екенін көрегендікпен білген.
Махамбеттің ел перзенті, халық батыры болып көрінуі сол XIX ғасырдың бұлтартпас тарихи ахуалы да, зар-заман шындығы да еді.
ХІХғ. қазақ халқы орыс патшасының отары, „бодан", „бұратана" езілген елдің қиямет-қайым бақытсыз тіршілігін бастан кешіп жатты.
Қазақтар өзінің ежелгі мекені - жайлы жер, шұрайлы қоныстарынан айырылып, зар еңіреді.
Отаршылдыққа қарсы аяусыз күреске шыққандар - айбарлы ер Исатай мен айбынды батыр Махамбет:
„ ... Еділ үшін егестік,
Тептер үшін тебістік.
Жайық үшін жандастық
Қиғаш үшін қырылдық",- деп елінің, жерінің азаттығы үшін күресіп, арманда кетті. Махамбеттің тағдыры... әрі қиын, әрі сұлу тағдыр.
Оның есімін атағанымызда жүзі лапылдаған, көз жанары өңменіңнен өтетін, сөйлесе сөзі қиыпсал өткір, әрі ыстық, өн бойы от пен өлеңмен өрілгендей жаралымы бөлек жарқын бейне көз алдымызға келеді.
1836 жылы 8 қарашада Орынбор әскери губернаторының офицерлеріне берген жауабында ол: „Руым - беріш, жасым 33-те" деген.
Астына өзі араб жазуымен қолын қойып, мөр басқан. Бұл сол жылы қарашада айтылған (Орынбор облыстық мемлекеттік архиві. 6-қор, 10-тізім, 1376-іс, 19-парақ).
Кейбір тарихи деректерде Махамбеттің туған жылы 1804 деп келтірілуі де осыған байланысты болса керек. Дегенмен, тарихшы-зерттеушілеріміз Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы Ішкі Бөкей Ордасында Бекетай құмында дүниеге келген деген қорытындыға келді (қазіргі Атырау облысы, Махамбет ауданы).
1836-1838 жылдардағы шаруалар көтерілісінің тарихын зерттеген А.Рязанов Орынбор архивіндегі бір мәліметті келтіреді. Көтеріліс жеңілген соң 1841 жылы 6 наурызда Дуан деген жерде оны ұстап, шұғыл Текеге (Орал қаласына) әкеледі.
Сонда Орал әскерінің кеңесі жолдама қағаз - экстракт жазып, „Махамбеттің шашы, сақалы, мұрты, қасы қара, бойы 2 аршын, жасы 37-де" деген.