Звыш трыццаці гадоў працаваў
Якуб Колас над трылогіяй «На
ростанях». У аснову рамана былі
пакладзены рэальныя жыццёвыя
факты. Праца настаўнікам на
Палессі, сустрэчы з рознымі
людзьмі, пошукі шляхоў, каб
прынесці народу карысць, блізкае
знаёмства з цяжкім жыццём
палешукоў, захапленне іх душэўным
хараством — усё гэта легла ў аснову
рамана. Сэнс назвы «На ростанях»
перш за ўсё мае дачыненне да
Лабановіча, які з'яўляецца
галоўным героем трылогіі. Менавіта
перад ім на працягу ўсяго твора
стаіць малюнак перакрыжаваных
дарог, і ў якім кірунку ісці, герой
вырашае сам.
У першай кнізе «У палескай
глушы» мы знаёмімся з Андрэем
Лабановічам, калі ён прыязджае ў
глухую палескую вёску ў якасці
настаўніка. Там ён знаёміцца з
вяскоўцамі. I ўжо з першых дзён
узнікае бурная спрэчка паміж
Лабановічам і хатовіцкім айцом
Кірылам. Яна тычыцца пытання аб
тым, як трэба глядзець на мужыка.
Людзі, якія абіраюць і ўшчуваюць
мужыка, лічаць яго ніжэйшай
істотай. Аднак Лабановіч так не
лічыць. На яго думку, як і на думку
ўсіх, у каго баліць душа за чалавека
працы, мужык заслугоўвае самай
вялікай павагі.
Лабановіч бачыць цяжкае
становішча і жыццё людзей. I
перад ім паўстаюць пытанні: хто
вінаваты ў гэтым і як людзям
дапамагчы? Ён бачыць
несправядлівасць існуючага ладу ў
адносінах да сялян. I Лабановіч
вырашае дапамагчы ім шляхам
адукацыі. Але ў яго нічога не
атрымліваецца, бо настаўнік
сутыкаецца з поўнай абыякавасцю
сялян. А інтэлігенты, якія
адвярнуліся ад народа і апусціліся
на дно абывацельскага балота,
замест таго, каб выконваць свае
абавязкі, гуляюць у карты і п'юць.
Нават Дубейка, даведаўшыся, што
Лабановіч не выпівае, здзіуляецца:
«Які ж ты пасля гэтага інтэлігент?»
Інтэлігентаў-абывацеляу не
хвалююць грамадскія праблемы, і
да абавязкаў сваіх яны абыякавыя.
У другой кнізе «У глыбі
Палесся» Лабановіч вырашае
дапамагчы сялянам шляхам
агульнай працы, але аднавяскоўцы
яго не падтрымалі. I толькі пазней
Лабановіч адчуў вялікую радасць,
што спазнаў тую праўду, якой жыў
народ. I тады ён выходзіць на шлях
актыўнай рэвалюцыйнай барацьбы.
Лабановіч — чалавек вялікага
інтэлекту, здольны радавацца і
хвалявацца, мужны і непахісны ў
час суровых выпрабаванняў. Любоў
да прыроды — адметная рыса
настаўніка. Ён рабіў дабро людзям,
і аўтар паказаў нам, што чалавек
павінен жыць для дабра: «Рабі
дабро — і яно прыйдзе да цябе».
Трылогія Якуба Коласа «На
ростанях» і зараз з'яўляецца
надзённай. Надзённымі з'яўляюцца
і клопаты Лабановіча аб тым, каб
было добра жыць людзям, каб яны
маглі карыстацца вынікамі ўласнай
працы, клопаты пра беларускую
мову.